Selectie en hierarchisering

We stellen hier een analyse voor van de factoren die (al dan niet) het grote verschil in prestaties kunnen verklaren dat reeds enkele jaren in de PISA-tests wordt waargenomen als men de leerlingen van de Vlaamse en de Franse Gemeenschap van België vergelijkt. We tonen eerst aan dat de sociale samenstelling of de etnische herkomst van de leerlingen slechts zeer gedeeltelijk deze kloof verklaren. Vervolgens analyseren we de verschillen qua selectie (oriëntering, overzitten). We zullen het kort hebben over de inzet van de leerlingen bij het afleggen van de tests. Tenslotte onderstrepen we de doorslaggevende rol van de verschillen bij de eindtermen en de leerplannen en tussen de budgettaire middelen en de omkadering in beide gemeenschappen

We weten het al een tijdje. Uit internationale vergelijkingen blijkt dat de Vlaamse 15-jarige scholieren op het vlak van wiskundige geletterdheid koplopers zijn in de wereld, net gevolgd door Hong-Kong en Finland. Ook op het vlak van leesvaardigheid en wetenschappelijke geletterdheid horen onze 15-jarigen bij de top drie in de wereld (na Finland en Korea). In geen enkel land halen zoveel leerlingen het hoogste leesniveau als in Vlaanderen. Daartegenover staat dat in geen enkel land het verschil tussen de sterkste en de zwakste leerlingen zo groot is als in Vlaanderen. Er is ook geen ander land waar er zo'n sterk verband is tussen de leerprestaties van de 15-jarigen en de sociaal-economische status (beroep, opleiding, enzovoort) van hun ouders. Die vaststellingen worden gemilderd door het feit dat de slechtst presterende 15-jarigen in Vlaanderen het nog altijd relatief goed doen en ongeveer dezelfde score halen als de hoogste genoteerde landen uit de middengroep. Ondanks deze relativering blijft het toch onaanvaardbaar dat we als een der rijkste regio's ter wereld er niet in slagen de sociale kloof in het onderwijs te dichten.

Op zaterdag 12 april organiseerde Ovds in Antwerpen een studiedag rond het boek "De school van de ongelijkheid". De deelnemers werden welkom geheten door Paul Geerts, directeur van Maris Stella & Sint-Agnes, de school op de Turnhoutsebaan in Borgerhout waar de activiteit plaats greep. Hij noemde het symbolisch dat een studiedag rond sociale ongelijkheid plaats greep in een concentratieschool: in de eerste graad zijn er 93% GOK-leerlingen.

In zijn boek "Gelijke Kansen op school, het kan! Zestien sporen voor praktijk en beleid" onderzoekt Ides Nicaise (redactie) een brede waaier van concrete strategieën, zowel in de klas als op school- en systeemniveau.

Minister Arena wil de procedures om een school te kiezen voor een stukje reguleren.(1) Dit heeft verontwaardigde reacties losgewerkt bij sommige ouderverenigingen.(2) Nochtans maakt hun strijd minder deel uit van de legitieme verdediging van een bedreigd recht, dan van de huiverige bescherming van een klassenprivilege.

Van alle Europese onderwijssystemen is dat van de Franse Gemeenschap het meest ongelijk. Deze trieste vaststelling wordt erkend door alle beschikbare internationale studies, welke indicator men ook gebruikt. We citeren één voorbeeld uit tientallen studies: op de PISA-testen voor wiskunde is het gemiddelde verschil van de leerlingenprestaties tussen de twee uiterste kwartielen ( de 25% rijksten en de 25% armsten) in de Franse gemeenschap 126 punten. In Vlaanderen is dit verschil 102, in Frankrijk 101, in Spanje 87, in Italië 76, in Finland 63 punten.

Tijdens de studiedag "Gelijke kansen: het kan" (rond het boek van Ides Nicaise) op 4 februari 2009 animeerde Analisa Gadaleta de werkgroep "voorschoolse educatie". Ze gaf een uitgebreide inleiding.

De omvang en toename van de sociale ongelijkheid in het Belgisch onderwijs werd de laatste jaren in talrijke studies duidelijk gemaakt. Ovds (Oproep voor een democratische school) publiceerde recent nog een studie op basis van PISA 2012. In hun conclusies pleiten de auteurs van deze studies vaak voor maatregelen om de mechanismen van sociale segregatie in het onderwijs tegen te gaan. Vlaanderen behaalt de slechtste score in West-Europa op vlak van sociale ongelijkheid in het onderwijs. Deze vaststelling is een doorn in het oog van de fervente verdedigers van de vrije schoolmarkt en de vroegtijdige selectie en van zij die zich zelfgenoegzaam neerleggen bij de goede gemiddelde scores die de Vlaamse scholen halen op de PISA-testen. Gesteund door enkele professoren gaan zij op zoek naar een verantwoording voor deze ongelijkheid.

De meeste commentaren naar aanleiding van de publicatie van de resultaten van PISA 2018 slaan op de vergelijking van de gemiddelde scores per land...

"Het is ons vrije onderwijssysteem dat leidt tot witte en zwarte scholen", zegt onderzoeker Jelle Mampaey van de Universiteit Hasselt. "Ons onderwijs mag dan...