De school is een weerspiegeling van de neoliberale maatschappij, gekenmerkt door de survival of the strongest. Dat vertaalt zich in het gekende watervalsysteem en een sterk toenemend aantal stoornissen. De leerkracht wordt herleid tot half manager, half therapeut. Paul Verhaeghe is professor psychologie aan de Universiteit van Gent, ondermeer bekend van zijn veel gelezen boek Identiteit. Op het voorbije congres (18-19 oktober2013) van de christelijke onderwijsvakbond (COC) gaf hij een heel interessante lezing over het belang van het onderwijs bij de vorming van de identiteit bij jongeren. Hieronder de hoofdlijnen ervan.

In een "open brief" aan onderwijsschepen Claude Marinower vragen 100 directeurs van scholen in Antwerpen om de geplande of reeds besliste sluiting van stedelijke openluchtcentra ongedaan te maken. In juni 2013 besloot de huidige meerderheid (N-VA, CD&V, Open VLD) reeds om "Diesterweg" op de Kalmthoutse heide te sluiten vanaf 1 september 2013. De andere openluchtcentra zou de coalitie tegen volgend jaar willen sluiten. Zo staat de verkoop van "home Mathilde Schroyens" in Koksijde (sint Idesbald), waar sinds de jaren '60 meerdaagse zeeklassen werden georganiseerd voor Antwerpse scholen, reeds ingeschreven in de meerjarenbegroting van de Stad Antwerpen. De grond voor dit home werd destijds aangekocht met het geld dat werd ingezameld door leerlingen van het Stedelijk onderwijs Antwerpen (één frank per week per leerling in het lager en vijf frank in het secundair onderwijs). De liquidatie van dit sociaal patrimonium wordt door velen in de Antwerpse onderwijswereld aangevoeld als een asociale mokerslag.

In het huidig dominant discours wordt onderwijs beschouwd als “menselijk kapitaal” waarvan de ontwikkeling zowel voor het individu (in termen van employability of tewerkstelbaarheid) als voor de maatschappij (economische groei) voordelen oplevert.Dit ideologisch discours heeft als belangrijkste functie de rechtvaardiging van een nauwgezette afstemming van het onderwijs op de evoluties op de arbeidsmarkt. De analyse van de meest recente documenten van de OESO en van de Europese Unie leert ons dat deze evolutie geen kwantitatieve of kwalitatieve ontwikkeling van het onderwijs voortbrengt maar een polarisatie en een terugplooien op de zogenaamde “basiscompetenties”.

Vliegtuig- en busladingen onderwijstoeristen (inspecteurs, directeurs, experten, leraren, ministers, met in hun zog de journalisten) zijn de laatste jaren naar Finland afgereisd om daar met eigen ogen het “wonder” van het Finse onderwijs te gaan aanschouwen. Scholen zonder wedijver tussen leerlingen en tussen scholen, zonder inspecteurs, zonder overzitten, zonder cijfers in de eerste jaren van het basisonderwijs, maar die uit alle vergelijkende PISA-onderzoeken steevast als de best presterende ter wereld naar voor komen ? Ondenkbaar voor neo- en sociaal-liberalen. Maar welke lessen kunnen socialisten trekken nu Vlaanderen een zoveelste onderwijshervorming tegemoet gaat?

In “Klasse” (september 2013) verscheen een reportage van een studiebezoek van vier Vlaamse leerkrachten aan onderwijsinstellingen in Finland. Onder de nogal provocerende titel: “Finland: punten geven bij wet verboden” geven de betrokken Vlaamse leerkrachten een globaal positief beeld van het Fins onderwijs. Het artikel lokte heel wat reacties uit. Hieronder volgen enkele persoonlijke notities van Ludo Merckx, een onderwijzer met een lange staat van dienst, o.a. in "De Buurt", een Gentse basisschool van FOPEM (Federatie open en pluralistische emancipatorische methodescholen) met als kenmerk "projectonderwijs". Hij maakt enkele vergelijkingen met zijn eigen klaspraktijk.

Het onderwijsparadijs van Europa. Zo wordt Finland genoemd. Finse lagereschoolleerlingen hebben van alle Europese landen het minste uren les en het minste huiswerk. Toch scoren ze het beste op internationaal PISA-onderzoek. Hoe ze dat flikken? Met gemotiveerde leraren, grote speelplaatsen en veel knuffels. Zonder punten.

Waarom heeft men bij het begin van de 19de eeuw “beslist” om de kinderen van het gewone volk naar school te sturen ? Hoe evolueerde sindsdien de verhouding tussen het economisch systeem en het onderwijssysteem in de kapitalistische landen? Welke functies vervult het onderwijs? Hoe is men van een - in essentie - ideologisch instrument gekomen tot de huidige machine voor de vorming van de arbeidskrachten?

Ik werk als leerkracht in de Open School van Limburg-Zuid, één van de 13 Vlaamse Centra Basiseducatie (CBE). Onze historische oorsprong ligt in de tachtiger jaren toen de alfabetiseringsbeweging zich inzette voor de emancipatie van de ‘vergeten groep’ analfabeten in de samenleving. Onze toenmalige ‘core business’ was de culturele emancipatie van maatschappelijk achtergestelden. In deze periode stelden we het traditionele onderwijs medeverantwoordelijk voor de maatschappelijke uitsluiting van mensen.

Op 4 juni 2013 kwam in de schoot van de Vlaamse regering het masterplan rond de hervorming van het secundair onderwijs tot stand. Het masterplan heeft geen einde gemaakt aan het maatschappelijk debat over de noodzaak en de richting van een hervorming van het (secundair) onderwijs. Integendeel. Verscheidene ministers, Pascal Smet (sp.a), Geert Bourgeois (N-VA), Kris Peeters (CD&V), houden elk hun "ronde van Vlaanderen" om hun standpunt over het masterplan te verkondigen. In onderstaande bijlage publiceren we het standpunt van Ovds (Oproep voor een democratische school)

Met de herdenking van “de groote oorlog” in het verschiet mocht een workshop over deze oorlog niet ontbreken op de "6 uren voor de democratische school". Dominiek Dendooven, historicus en een van de drijvende krachten achter het “In Flanders Fields Museum” in Ieper is specialist in de rol van de koloniale troepen in WO I. Hij had het over militair racisme, belang van de niet-Europese troepen, beweegredenen om naar Europa te komen en erfenis van WO I wereldwijd. Tot slot gaf hij enkele praktische tips geven voor wie met een klas naar de Westhoek komt.

Op zaterdag 19 oktober organiseerde Ovds (Oproep voor een democratische school) voor de zesde maal de "zes uren voor de democratische school". Tweehonderd leerkrachten en studenten uit het Vlaams en Franstalig onderwijs namen deel aan één van de vele workshops in de voormiddag en aan het debat of één van de wandelingen in de namiddag. Tijdens de middag konden we aanschuiven voor een koud buffet. Jean-Pierre Kerckhofs, voorzitter van Aped (Ovds) hield tijdens het plenair gedeelte 's middags een korte maar krachtige toespraak over de noodzaak de wereld te begrijpen om hem te veranderen.

In het kader van de hervorming van het secundair onderwijs kiest men in het masterplan voor een hervorming die begint in de basisschool, meer bepaald in de derde graad van het basisonderwijs met de inzet van vakleerkrachten. De juiste keuze?

Informatica is niet meer weg te denken uit het onderwijs.Leerlingen maken hun huistaken op de computer, de correspondentie met ouders en leerlingen gebeurt meer en meer digitaal en scholen beginnen schoolboeken te vervangen door tablets. Ministers Smet wil zelfs onderwijs laten aanbieden via ‘games’. De cyberspace wordt een echte hype.

De Nobelprijs voor fysica 2013 werd toegekend aan de Belg François Englert van de ULB (Université libre de Bruxelles) en aan de Brit Peter Higgs van de Universiteit van Edinburgh. Zij ontvingen de prijs als waardering voor hun onderzoekswerk van 49 jaar geleden.