Onder de noemer van opvoeding tot burgerschap vindt men de meest schitterende initiatieven en de meest bedenkelijke, al zijn ze vaak goed bedoeld. De motivatie mag dan een beslissende rol spelen om een project tot een goed einde te brengen, het zijn de kritische instelling, de doelstellingen en de middelen die vooruitgang mogelijk maken in de richting van meer democratie. Met deze bedenkingen in het achterhoofd willen we een overzicht maken van wat er in de scholen op dit vlak gebeurt.
Van dag tot dag
Er is vooreerst het werk van al die anonieme leerkrachten, die dag in dag uit bezig zijn om voor de kinderen die aan hen toevertrouwd zijn de uitoefening van hun burgerschap mogelijk te maken. Simpelweg door hen te leren lezen, schrijven, denken, zich uitdrukken, rekenen en de wereld te ontdekken doorheen de wetenschappen, de geschiedenis, de aardrijkskunde, de filosofie, de kunst, de techniek enz. Dat is, in onze ogen, de eerste taak van een democratische school.
De jongeren sensibiliseren
Dan zijn er de activiteiten die verder reiken en de dagelijkse sleur doorbreken dank zij het enthousiasme van hun promotoren. Zo worden er activiteiten georganiseerd waarbij de jongeren zich buigen over het lot van kindsoldaten, de opvang van asielzoekers, de herinnering aan de misdaden van het fascisme, de plundering van de natuur, de rechten van de mens, de verschillende vormen van sociale uitsluiting, de problemen van de volksgezondheid, de discriminatie van de vrouw…Een sensibilisatie die soms concreet gemaakt wordt door ontmoetingen of solidariteitsacties. Of via artistieke uitingen. Er zijn scholieren die muurschilderingen of beeldverhalen maken, t-shirts bedrukken, zich toeleggen op grafische kunsten, liedjesteksten maken en video’s produceren. Al die realisaties kunnen publiek getoond worden.
Vele socio-culturele organisaties bieden hier hun diensten of hun materiaal aan. Ik denk bijvoorbeeld aan Oxfam, School zonder Racisme, diverse jeugdbewegingen, culturele centra enz.
De democratie op school beleven
De democratie leren kennen op school kan een tweede vorm aannemen, die trouwens complementair is met de eerste. De school zelf kan opgevat worden als een plaats waar men leeft, waar de jongeren het merendeel van hun tijd doorbrengen, waar ze hun zeg zouden moeten hebben. Waar ze op zoek gaan met leerkrachten, opvoeders, werklieden en directie, naar een goede vorm van samenleven. Het gaat om meer dan het functioneren van de school. Vele scholen hebben een systeem op poten gezet van klasafgevaardigden, die in vele gevallen samenkomen in leerlingenraden. In sommige klassen houden leerkrachten regelmatig een soort van volksraadpleging. Of andere vormen van collectieve uitdrukking.
Overigens is door de wetgeving voorzien dat er in de scholen een participatieraad fungeert met daarin afgevaardigden van leerlingen (in het Franstalig onderwijs), personeel, directie, inrichtende macht en gecoöpteerde leden van buitenaf. Deze raad kan goed werk doen op voorwaarde dat hij niet bestaat uit leerlingen die in feite onder controle gehouden worden, uit ouders die tot de plaatselijke notabelen behoren en uit volgzame leerkrachten.
Waar ook veel aan gedacht wordt in onze scholen: de communicatie verbeteren via een blad, een radio, een website, affiches…
Om al die initiatieven tot een goed einde te brengen wordt er beroep gedaan op projectonderwijs, interdisciplinaire samenwerking, animatie- en communicatietechnieken en systeemanalyse.
