De bedroevende resultaten van een bevraging van een duizendtal studenten lerarenopleiding naar hun politieke, sociaal-economische, geografische en historische kennis wekken zoals verwacht veel discussie op. Zo ook het aloude debat over de rol van kennisoverdracht in het onderwijs versus (beroepsgebonden) vaardigheden en attitudes verwerven. Kennis wordt snel geassocieerd met uit het hoofd leren van lijstjes, namen en data die wel interessant zijn om Trivial Pursuit te winnen, maar niet nuttig voor het echte leven. Bovendien, hoor je vaak, kan je tegenwoordig toch alles opzoeken via Google.
Bril op de wereld
Kennis wordt in deze opvatting heel eng geïnterpreteerd en haar cruciale rol in het onderwijsproces wordt onderschat.
1. Kenniselementen in het lesgebeuren staan niet op zichzelf, maar worden aangeboden in een context. Ze fungeren op die manier als een ‘bril’ waardoor je naar de wereld kijkt. Zonder deze bril zie je niet (goed) wat er gebeurt. Heel de discussie over de ‘mars op Antwerpen’ van de zegevierende N-VA met de bijbehorende verwijzingen naar de jaren dertig (Nürnberg, Kristallnacht, homoseksualiteit) zegt je zonder kennis over deze periode niets, laat staan of je ze kan beoordelen op haar geldigheid. Jongeren kunnen op die manier snel het slachtoffer worden van populistische retoriek.
2. Kennisverwerving levert ook de nodige bouwstenen om vaardigheden in te oefenen en te komen tot een gefundeerde attitude.
Zonder kennis bouw je op zand. Binnen burgerschapsvorming pleit men bijvoorbeeld voor allerlei participatievormen, zoals een schoolparlement, om leerlingen te tonen wat participatie is. Of men organiseert solidariteitsacties die oproepen tot een meer respectvolle of rechtvaardige samenleving.
Dat volstaat niet. Wil je werkelijk komen tot een dieper inzicht en daadwerkelijke verandering en niet blijven steken in een oppervlakkig en steriel debat, dan is een grondige achtergrondkennis onontbeerlijk. Het is makkelijk om sloganesk te ijveren voor een rechtvaardige samenleving – wie kan daar tegen zijn? Het is al een pak moeilijker als je een bepaald probleem in al zijn complexiteit vanuit verschillende invalshoeken bekijkt en er op het eind van de rekening keuzes moeten worden gemaakt.
3. Het is een illusie te denken dat jongeren alles opzoeken via Google.
Afgezien van het feit of ze over de juiste zoekstrategieën en kritische ingesteldheid beschikken om snel de juiste informatie te vinden en correct in te schatten, zal de gemiddelde jongere zijn krant moedeloos sluiten als hij om de haverklap zijn webbrowser moet openen om op te zoeken wat hij niet begrijpt. Wanneer Ronald Reagan bijvoorbeeld precies geboren is, is een quizvraag waarvan ik het antwoord kan opzoeken via het internet, maar daarmee heb je geen notie van zijn rol in het beëindigen van de Koude Oorlog en de invloed die hij heeft uitgeoefend op het neoliberale denken. Jongeren moeten hierin begeleid worden en hebben synthetiserende overzichten en duiding nodig. En bovenal: een enthousiasmerende leraar die met passie zijn vak overbrengt en alles kan plaatsen in een bredere context.
Burgers van morgen
Vaardigheden verwerven en persoonlijkheidsvorming zijn zeker belangrijk in het onderwijs, maar zij kunnen niet zonder elementaire kennis over onze samenleving en cultuur. Als ons onderwijs er echt om bekommerd is niet enkel goed opgeleide professionals af te leveren, maar ook volwaardige mensen die hun rol in de samenleving opnemen, dan moet het hieraan meer aandacht schenken.
Dat geldt ook voor het TSO en BSO, elk op hun niveau, temeer omdat steeds meer jongeren uit het technisch en beroepsonderwijs de ambitie hebben om leraar te worden. Jongeren moeten hun tijd kunnen ‘lezen’ en zich op een beargumenteerde manier kritisch en constructief uiten. Daarvoor moeten ze het politieke en ideologische landschap kennen, vertrouwd zijn met een aantal economische basisprincipes en -termen en de geschiedenis en de cultuur kennen waaruit onze samenleving is voortgekomen.
Zonder die algemene kennis is het alsof je in het midden van het zesde seizoen The Sopranos probeert te volgen en je jezelf afvraagt wie die personages uit die tv-serie precies zijn, en wat hun achterliggende conflicten zijn.
Ons onderwijs moet opnieuw meer plaatsmaken voor de liberal arts en Bildung . Een goed functionerende democratie heeft geesteswetenschappen nodig, om de filosofe Martha Nussbaum te parafraseren. Zij voorzien ons van inzichten en vaardigheden die essentieel zijn om goed na te denken over kwesties die de samenleving en de wereld aanbelangen, om te overdenken en argumenteren zonder daarbij te zwichten voor gezag of traditie. Er is dus veel werk aan de winkel, maar zoals Jean-Paul Van Bendegem het ooit in een opiniebijdrage formuleerde: ‘De return on investment zijn volwaardige burgers. Onschatbaar!’
Kurt Monten en Jan Swerts
Deze opinie verscheen in De Standaard, 24 januari 2013
Kurt Monten en Jan Swerts, verbonden aan de Katholieke Hogeschool Limburg, organiseerden een onderzoek over algemene kennis bij 1000 studenten ‘opleiding leerkracht secundair onderwijs” van acht hogescholen.
Lees ook:
“Het is bijzonder pover gesteld met de algemene kennis van toekomstige leerkrachten”