Steven Rose overleed op 9 juli 2025. Rose was een voorvechter in de strijd tegen het gebruik van slechte wetenschap en pseudowetenschap om sociale ongelijkheid, racisme en seksisme te legitimeren. Zijn boek Not In Our Genes, geschreven samen met Richard Lewontin en Leon Kamin, geldt nog steeds als een standaardwerk in het nature-nurture-debat.
Steven Rose was actief vanaf eind jaren ‘60 en schreef nog een laatste boek in 2016. Hij behoort tot een generatie van “titanen” in de strijd tegen biologisch determinisme. Kamin overleed in 2017, Lewontin in 2021, William Tucker in 2022 en Evelyn Fox Keller in 2023. Hij laat zijn vrouw, de sociologe Hilary Rose, achter. Ze schreven regelmatig samen.
Rose was neurobioloog en onderzocht de fundamentele bouwstenen van herinneringen; de biochemische processen van proteïnemoleculen bij de werking van het brein. Hij ontwikkelde technieken om dit te onderzoeken bij kippen en werkte dat uit tot onderzoek rond Alzheimer.
Sociaal en politiek engagement
Steven Rose geloofde in het democratiseren van kennis. Bij de oprichting in 1969 werd hij de eerste professor biologie aan de Open University. Open University biedt onder andere afstandsonderwijs aan met programma’s waarin studenten hun eigen tempo bepalen, geschikt voor volwassenen met een job die hun leven niet on hold kunnen zetten om te gaan studeren. De Open University is geaccrediteerd om diploma’s uit te reiken en leverde al heel wat Britse politici af. Het is de Britse universiteit met het hoogste aantal studenten, al heeft hij natuurlijk een voor de hand liggend voordeel ten opzichte van andere universiteiten. Steven Rose ontwierp voor de Open University wetenschappelijke experimenten die men thuis kon uitvoeren.
In diezelfde geest schreef hij wetenschappelijke boeken voor een breder publiek, zoals The Chemistry of Life (1966) en The Making of Memory: From Molecules to Mind (1992). Hij ontving dan ook regelmatig prijzen en medailles voor zijn bijdrage aan de wetenschap en de wetenschapscommunicatie.
Rose stond stil bij welke rol een wetenschapper inneemt in een samenleving. Een wetenschapper moest zich bewust zijn van diens impact op de wereld en daar verantwoordelijk mee omgaan. Rose leerde zijn partner Hilary Chantler kennen op een New Left Review bijeenkomst in 1960 en werkte met haar mee aan de oprichting van de British Society for Social Responsibility in Science in 1968. Deze organisatie verzette zich onder andere tegen het ontwikkelen van chemische en biologische wapens aan universiteiten. In 1986 was hij de redacteur voor het boek Chemical and Biological Warfare. In 2002 waren Hilary en Steven Rose leidende figuren in de eerste oproep tot een academische boycot van Israël. Zij schreven toen een open brief met 123 ondertekenaars voor een boycot. Twee jaar later richtten ze de British Committee for the Universities of Palestine op om universiteiten in Palestina te steunen. Hoe zwaar moet het zijn om de wereld te verlaten nu die universiteiten onder vuur liggen of tot gruis zijn herleid …
Niet in onze genen
Steven Rose was een geduchte tegenstander van biologisch determinisme (1). Hij werkte mee aan talloze essays en boeken (vaak als editor, met een bijdrage van één hoofdstuk): Science and Society 1969 (auteur, met Hilary), Radicalisation of Science 1976 (auteur, met Hilary), Political Economy of Science: Ideology of/in the Natural Science 1976 (redactie, met Hilary), Towards a Liberatory Biology 1981 (redactie), Against Biological Determinism 1982 (redactie), Not in Our Genes 1984, Alas, Poor Darwin: Arguments against Evolutionary Psychology 2000 (redactie, met Hilary), Lifelines: Biology, Freedom, Determinism 2005 (auteur), … Mijn favoriete ‘Steven Rose moment’ zijn de laatste 20 minuten van een interview afgenomen door Richard Dawkins. De video staat op Youtube.
Steven Rose maakte deel uit van een groep natuurwetenschappers met dezelfde mening, Stephen J. Gould was een paleontoloog en evolutiebioloog, Richard Lewontin (2) een geneticus.
Steven Rose werkte met Richard Lewontin en psycholoog Leon Kamin aan Not In Our Genes: Biology Ideology, and Human Nature (1984). Dit boek werd in 1987 uitgegeven door EPO als Genetica, erfelijkheid en ideologie : nieuw rechts en het biologisch determinisme. (3) Het is één van de boeken die een wezenlijke indruk hebben nagelaten op het nature-nurture-debat.
Rose incasseerde veel kritieken
Steven Rose en zijn collega’s waren de favoriete schietschijf van rassenbiologen. Zijn oppositie, zijn marxisme, en zijn Joodse identiteit maakten hem bij (extreem-)rechts tot een gehate tegenstander.
De meest voorkomende kritiek op zijn werk is dat het ideologisch zou zijn. Hij zou daardoor in Not In Our Genes zijn tegenstanders E.O. Wilson (Sociobiology 1975) en Richard Dawkins (The Selfish Gene 1976) fout weergeven. Ik ga om verschillende redenen niet akkoord met deze kritiek.
Ten eerste gaf Steven Rose grotendeels terechte kritiek op slechte wetenschap en op wetenschapsfraude. In Not In Our Genes bespreken Rose, Lewontin en Kamin bijvoorbeeld de fraude door Cyril Burt in diens onderzoek naar van elkaar gescheiden tweelingen uit de jaren ’20. Van elkaar gescheiden tweelingen zijn zeldzaam en moeilijk te vinden, dus verzon Burt gewoonweg extra tweelingen … Of ze vermelden B.L. Reid die in 1979 opperde dat arbeidersvrouwen meer baarmoederkanker kregen omdat arbeiders dommer sperma zouden hebben, dat repetitief was, net zoals hun domme, repetitieve gedachten (Rose et al p. 231). Wie Not In Our Genes omschrijft als louter ideologie, doet de waarheid onrecht aan.
Ten tweede is het politiek-filosofisch debat een meerwaarde. De auteurs van Not In Our Genes kaderen en illustreren hun stellingen in hun historische context. Ze vermelden bv een slavenopstand van 1831 en de invoering van het vrouwenstemrecht in België in 1946. Deze openheid voor meer context en historische informatie laat ook toe dat ze marxistische biologische deterministen zoals J.B.S. Haldane en H.J. Muller bespreken, of de linkse eugenetici in de Fabianistische beweging die ze “sociaal imperialisten” noemen.
Ten derde zijn de voorspellingen van Rose et al uitgekomen. Richard Dawkins noemt zichzelf nu een “culturele christen”, apprecieert de christelijke tradities en hoopt dat die beschermd worden. Hij is cultureel nationalistisch geworden. E.O. Wilson gebruikte dan weer zijn status om achter de schermen te lobbyen voor het pseudowetenschappelijk racisme van Philippe Rushton (Undark, 2022). Rushton was nochtans een clown; hij vroeg in een shoppingcenter aan bezoekers hoe ver zij konden ejaculeren omdat er volgens hem een verband met IQ bestond (SPLC). Ook hielp Rushton Holocaustontkenner en voormalig Ku Klux Klan leider David Duke bij het schrijven van diens autobiografie My Awakening: A Path to Racial Understanding (1998).
Ten vierde bleven de ideologische kritieken op E.O. Wilson redelijk mild. Ze plaatsten bijvoorbeeld zijn werk schamper in de traditie van “pop ethology”: “The Territorial Imperative (1966) van Robert Ardrey; On Aggression (1966) van Konrad Lorenz; The Naked Ape (1967) van Desmond Morris; en The Imperial Animal (1970) van Tiger en Fox. “Deze boeken zien mensen als van nature territoriaal en agressief”. (Rose et al p. 239). (4)
Een strengere bespreking zou Edward Wilson’s Sociobiology in een traditie van rassenkunde na de Tweede Wereldoorlog en in oppositie tegen de desegregatie kunnen plaatsen. In een traditie van werken zoals The Equalitarian Dogma (1961) van Henry Garrett, Race and Reason, a Yankee View (1961) van Carleton Putnam, The Origin of Races (1962) van Carleton Coon, How Much Can We Boost IQ and Scholastic Achievement? (1969) van Arthur Jensen, en IQ in the Meritocracy (1973) van Richard Herrnstein. Wilson refereert naar deze laatste in zijn boek: “met een gelijkaardig argument, stelde Herrnstein (1971b) voor dat als de kansen uit de omgeving meer gelijk worden, socio-economische groepen steeds meer gedefinieerd zullen worden op de genetische basis van verschillen in intelligentie”. In 1978 publiceerde Wilson On Human Nature, waarin hij het bestaan van mensenrassen overweegt. Hij gebruikte het onderzoek van zijn student Daniel Freedman die zichzelf en zijn Chinese vrouw vergeleek met de hondenrassen waar hij voor zijn onderzoek mee werkte: “my wife and I were clearly of two different breeds”.
Antisemitisme
Rose kreeg redelijk wat antisemitisme over zich heen. Volgens vele rassenbiologen is de zwarte bevolking een complot van de Joden. Joodse wetenschappers maakten volgens hen van rassenbiologie een taboe.
Evolutionair psycholoog en ‘s werelds belangrijkste neonazi, Kevin MacDonald: “Boas, die een socialist was, is een goed voorbeeld van de linkse neiging van Joodse sociale wetenschappers, en veel van zijn volgelingen waren politiek radicaal … Gelijkaardige linken zijn duidelijk in de psychoanalytische beweging en de Frankfurt School van Sociaal Onderzoek .. alsook bij meerdere critici van de sociobiologie zoals vermeld in dit hoofdstuk (bv. Jerry Hirsch, R.C. Lewontin en Steven Rose). De aantrekking van Joodse intellectuelen tot links is een algemeen fenomeen en gaat meestal gepaard met een sterke Joodse identiteit en een gevoel van het nastreven van specifiek Joodse belangen…” (nadruk door mij) (MacDonald 1998).
Ook David Duke stelt in zijn biografie dat er een “Jewish, multicultural control” heerst over het witte ras. Genetisch behaviorist Glayde Whitney schreef het voorwoord voor het boek en vermeldde elders dat “organized Jewry” de waarheid over ras onderdrukte (APA).
Net zoals Richard Lynn en Linda Gottfredson, werkten Whitney en Rushton in Mankind Quarterly samen met IQ-onderzoekers die geloofden in het bestaan van mensenrassen. Dit belette de Gentse professor Wouter Duyck niet om in zijn boek Mijn kind slim kind (2023) te beweren dat er geen verband bestaat tussen racisme en intelligentieonderzoek. (5) Dat Duyck denkt dat hij dat argument zomaar kan publiceren zonder dat daar reactie op zou komen, toont dat er in België meer mensen als Steven Rose nodig zijn.
Een titaan
Steven Rose maakte deel uit van de linkse wetenschappers die na de tweede wereldoorlog wetenschap naar de massa wilden brengen. Dat was toen nog een radicaal idee en werd door rechts tegengehouden omdat de massa daar niet slim genoeg voor zou zijn. Ook was het voor het nature- nurture-debat belangrijk dat Steven Rose, net zoals Lewontin en anderen, een wetenschapper was en geen filosoof. Wanneer een bioloog iets zei over erfelijkheid en biologisch determinisme dan had dat wel wat impact. Bovendien was Rose een prominente neurobioloog die fundamentele doorbraken in zijn veld had verwezenlijkt en daar meer dan 300 papers over had gepubliceerd. Rose was niet zomaar een wetenschapper. Met Steven Rose zijn we een titaan kwijt.
Jotie François
Lees ook:
Jotie François “Hoe zit het nu met het verband tussen intelligentie-onderzoek en racisme?”
Voetnoten
(1) Volgens de verdedigers is het een ernstige verwoording omdat de meeste “deterministen” erfelijkheid belangrijk vinden, maar wel enige speling laten. Daarom wordt nu “hereditarianism” gebruikt, maar ik heb nog geen goede Nederlandstalige vertaling voor “erfelijkheidisme” gevonden. Rose gebruikte “biologisch determinisme” en ik neem deze term hier over.
(2) Lewontin is bekend om de stelling dat er binnen “rassen” meer genetische diversiteit bestaat dan tussen “rassen”, wat het bestaan van mensenrassen tegenspreekt.
(3) Met “Nieuw rechts” wordt hier bedoeld de stroming rond Goldwater, Nixon, Reagan in de VS of Thatcher in Groot-Brittannië. De beweging rond Alain de Benoist en Nouvelle Ecole wordt onfortuinlijk genoeg ook “Nieuw Rechts” genoemd.
(4) Het beeld van de gewelddadige oertijd klopt trouwens niet. Zie daarvoor bv Pinker’s list: Exaggerating prehistoric war mortality (2013) van Brian Ferguson.
(5) Richard Lynn, vermeld in de bronnenlijst van het boek van Wouter Duyck, zat zelfs in de adviesraad van Kevin MacDonalds antisemitische tijdschrift Occidental Quarterly. Hij schreef er enkele artikels voor. In een artikel uit 2004, Understanding Jewish Influence III: Neoconservatism as a Jewish Movement, schrijft MacDonald dat neoconservatisme een Joods complot zou zijn om het witte ras te verzwakken.
Bibliografie
Steven Rose, Leon Kamin, Richard Lewontin 1984 Not in Our Genes
Steven Rose, Hilary Rose 2016 Can Neuroscience Change Our Minds?
Steven Rose 1966 The Chemistry of Life
Steven Rose 1992 The Making of Memory: From Molecules to Mind
Steven Rose (ed.) 1986 Chemical and Biological Warfare
Hilary en Steven Rose (aut.) 1969 Science and Society
Hilary en Steven Rose (aut.) 1976 Radicalisation of Science: Ideology of/in the natural sciences
Hilary en Steven Rose (red.) 1976 Political Economy of Science: Ideology of/in the Natural Science
Steven Rose (red.) 1982 Against Biological Determinism: The Dialectical Biology Group
Hilary en Steven Rose (red.) 2000 Alas, Poor Darwin: Arguments against Evolutionary Psychology
Steven Rose 2005 Lifelines: Biology, Freedom, Determinism
“Richard Dawkins Interviews Steven Rose” – https://www.youtube.com/watch?v=QceGqKZMqIM
Edward O. Wilson 1975 Sociobiology: The New Synthesis
Richard Dawkins 1976 The Selfish Gene
Undark 2022 New Evidence Revives Old Questions About E.O. Wilson and Race
SPLC n/a Jean-Philippe Rushton https://www.splcenter.org/resources/extremist-files/jean-philippe-rushton/
Edward O. Wilson 1978 On Human Nature
David Duke 1998 My Awakening: A Path to Racial Understanding
Kevin MacDonald 1998 The Culture of Critique: An Evolutionary Analysis of Jewish Involvement in Twentieth-Century Intellectual and Political Movements
APA n/a Historical chronology: Examining psychology’s contributions to the belief in racial hierarchy and perpetuation of inequality for people of color in U.S. https://www.apa.org/about/apa/addressing-racism/historical-chronology
