Tijdens het plenair gedeelte van de “zes uren voor de democratische school” in Brussel (15 november) toonden we de trailer van de film “Een andere school”. Deze documentaire toont de ontstaansgeschiedenis van de eerste Freinetsschool in Vlaanderen – de Appeltuin – met beeldmateriaal en interviews met de pioniers, leerkrachten en oud-leerlingen. Na dit korte filmfragment nam Nikei De Pooter het woord. Na een gevulde loopbaan als leerkracht en pedagogisch directeur in het secundair onderwijs in Antwerpen is hij nu sinds enkele jaren coördinator van een lagere Freinetschool in Turnhout.
Zo net zagen jullie enkele fragmenten van Freinet. Freinet was een pionier. Hij gaf onderwijs vorm met een visie en een doel. Onderwijs was voor hem, net als voor ons, een hefboom voor een andere, solidaire en rechtvaardige wereld.
Toen hij op de normaalschool zat, werd zijn opleiding bruut onderbroken. Hij werd naar het front gestuurd van de Eerste Wereldoorlog – een hel van modder, geweld, machtsmisbruik en een zinloze slachting . Als je vandaag de loopgraven in Oekraïne op tv ziet, krijg je een vage indruk van wat hij meemaakte. Maar de Grote Oorlog was een nog grotere machine van vernietiging. Aan het front werd Freinet in zijn long geschoten en bracht maanden door in een sanatorium. En daar, tussen de gewonden, viel het hem op: het waren vooral de zonen van boeren en arbeiders die sneuvelden. De gewone mensen. De zonen van de rijken waren geen kanonnenvoer. Ze waren officieren. Kolonels en Generaals. Aan het front hadden ze volgzaamheid nodig. Geen vrije geesten. Geen kritische stemmen, maar discipline en gehoorzaamheid.
Daar, in dat sanatorium, ontstond zijn woede. Zijn vuur. Zijn strijdlust. Zijn visie op rechtvaardigheid. Op onderwijs als hefboom voor een andere wereld.
Na de oorlog kreeg hij een klas in Le Bar-sur-Loup. Hij begon op een plek waar de helft van de kinderen spijbelde. Waar lesgeven drillen was. Waar angst regeerde. En Freinet zei: “Dit kan anders.” Hij stelde de vraag die wij ons vandaag nog altijd stellen: hoe zorgen we ervoor dat kinderen betrokken zijn? Dat ze leren mét en van elkaar? Dat leren zinvol is, emancipatorisch werkt en kansen geeft om vrij te worden?
Freinet was een pionier. Gedreven door woede om ongelijkheid. Maar ook door een diep geloof dat het anders kan. Dat je visie op onderwijs samen hangt met je mens en wereldbeeld. Dat onderwijs in essentie politiek is.
Want ook wij werken in een vijandige omgeving. Onderwijs wordt steeds vaker gereduceerd tot meetbare prestaties. Tot rendement. Tot competitie. Alsof kinderen robotjes zijn, klaar om perfect te functioneren ten dienste van een economisch systeem dat weinig ruimte laat voor coöperatie, duurzaamheid en solidariteit.
Net zoals Freinet gaan we in verzet. Bouwen we aan een tegenmacht. Aan emancipatorisch onderwijs. Aan een onderwijs dat de wereld opent in plaats van afsluit. Wij geloven dat kinderen hun stem moeten vinden. Dat ze hun eigen pad moeten mogen kiezen. Dat onderwijs moet uitdagen tot coöperatie en kritische groei, niet om enkel te presteren.
En ik zie dat elke dag. Als coördinator van een lagere Freinetschool en vroeger als pedagogisch directeur in het atheneum van Berchem. Ik zie het wanneer kinderen zélf initiatief nemen. Zoals toen, tijdens de klimaatacties. Toen ze staakten en de school stillegden, zelf lessen gaven over klimaatverandering, spandoeken maakten, zongen en betoogden en de straten op trokken. Met honderden kinderen, vanuit een zelforganisatie, gericht op de wereld en de buurt.
Op één dag leerden ze meer dan in een maand traditioneel onderwijs. Ze leerden organiseren. Spreken. Leiding nemen. Denken. Verbinden. Ze leerden burgerschap en engagement.
Dat is ook waarom we hier vandaag samenzijn. Omdat ook wij geloven dat het anders moet én anders kan.
We nodigen jullie uit om samen met ons te bouwen aan een alternatief op het kille, prestatiegerichte, neoliberale model.
Voor een warme school gebaseerd op gelijkheid, samenwerking en betrokkenheid. Voor een andere school in een andere wereld.
Nikei De Pooter
Lees meer over de film “Een andere school”:
Een andere school: luisteren naar de visie van Freinetleerkrachten
Een andere school: een ode aan bezieling
